(Παρουσίαση στην “Ογκολογική ημερίδα 2009”, Ερέτρια 27/6/2009)
Ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερα εμφανιζόμενος καρκίνος στο γυναικείο πληθυσμό με περισσότερες από ένα εκατομμύριο νέες περιπτώσεις τον χρόνο παγκοσμίως. Είναι επίσης η πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες (περίπου 375000/ έτος).
Διεθνής επίπτωση του καρκίνου του μαστού
Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχει μεγάλη διαφορά στην επίπτωση του καρκίνου του μαστού και ανάμεσα στις διάφορες χώρες και μεταξύ διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού της ίδιας χώρας. Βλέπουμε διακυμάνσεις που φτάνουν ακόμα και το δεκαπλάσιο ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, παρά την ανεπάρκεια των στοιχείων στις περισσότερες χώρες.
Στις ανεπτυγμένες χώρες της ΒΔ. Ευρώπης, Β. Αμερικής, Αυστραλίας και σε κάποιες χώρες της Ν. Αμερικής (Ουρουγουάη, Αργεντινή) η επίπτωση είναι ιδιαίτερα υψηλή ξεπερνώντας τις 50 και φτάνοντας κατά τόπους μέχρι και τις 100 περιπτώσεις ανά 100.000 γυναίκες. Η μικρότερη επίπτωση καταγράφεται στις μεγάλες ασιατικές χώρες, Κίνα – Ινδία, στο Ιράν και στην υποσαχάρια Αφρική με περίπου 10/100.000 περιπτώσεις. Ενδιάμεσες συχνότητες 30-50/100.000 υπάρχουν στην κεντρική και Ν. Αμερική, στις χώρες της Α. Ευρώπης, στα Βαλκάνια και στην Ισπανία.
Στην ΒΔ Ευρώπη (Ολλανδία, Σουηδία, Βρεττανία) τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν την επίπτωση να σταθεροποιείται από τα μέσα της δεκαετίας του 90, κατάσταση αντίστοιχη με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά.
Τα προηγούμενα χρόνια η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του μαστού παρουσίασε μεγάλη αύξηση στις ανεπτυγμένες χώρες, κυρίως κατά την δεκαετία του 80, γεγονός το οποίο αποδόθηκε στην εκτεταμένη χρήση της μαστογραφίας ως μέσο προληπτικού ελέγχου. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, παρά την έλλειψη επαρκών στοιχείων, είναι επίσης εμφανής η αύξηση της επίπτωσης του καρκίνου του μαστού, πιθανώς ως συνέπεια της υιοθέτησης δυτικότροπων συνηθειών στον τρόπο ζωής. Η υπόθεση αυτή υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι για τους Ασιάτες που μεταναστεύουν στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, η επίπτωση αυξάνει, για να φτάσει σχεδόν στο επίπεδο της νέας τους πατρίδας 2-3 γενεές αργότερα.Στην Αφρική, παρότι και εκεί εμφανίστηκε αύξηση της επίπτωσης, η συχνότητα του καρκίνου του μαστού υπολείπεται αυτής του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και του σαρκώματος Kaposi το οποίο λόγω AIDS έχει αυξηθεί ιδιαίτερα.
Όσον αφορά τα δικά μας δεδομένα, βρίσκονται σε μια ενδιάμεση κατάσταση με περίπου 35/100.000 περιστατικά. Δυστυχώς, παρά την λειτουργία της Εθνικής στατιστικής υπηρεσίας, τα στοιχεία είναι ανεπαρκή και όχι αξιόπιστα, και στηρίζονται σε εκτιμήσεις αντί σε καταγραφές. Ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα λειτουργήσει ένα Εθνικό αρχείο νεοπλασιών και στη χώρα μας. Οι σημαντικές αυτές διεθνείς διαφοροποιήσεις στην επίπτωση του καρκίνου του μαστού, όπως επίσης και οι αλλαγές της συχνότητας του καρκίνου στους μετανάστες, οφείλονται κυρίως σε εξωγενείς περιβαλλοντικούς παράγοντες και όχι σε γενετικούς.
Θνητότητα του καρκίνου του μαστού
Η θνητότητα του καρκίνου του μαστού έχει γενικά εικόνα αντίστοιχη με την επίπτωση της νόσου σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στις πιο πολλές χώρες η θνητότητα αυξήθηκε αισθητά από την δεκαετία του 50 μέχρι και την δεκαετία του 80. Την επόμενη δεκαετία, μέχρι τα μέσα του 90, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μείωση της θνητότητας σε ΗΠΑ, Βρεττανία, Αυστραλία κλπ, με παράλληλη αύξηση της, σε χώρες της Αν. Ευρώπης και Κίνα – Ιαπωνία. Οι διαφορές αυτές είναι πιο εμφανείς στις γυναίκες άνω των 50 ετών.
Αντίστοιχες διαφορές στην θνητότητα, με αυτές που υπάρχουν ανάμεσα στην ανατολική και δυτική Ευρώπη, παρουσιάζονται και στις ΗΠΑ ανάμεσα στις λευκές και στις μαύρες Αμερικάνες. Χαρακτηριστικά, από το 1992 μέχρι το 2000, οι θάνατοι από καρκίνο του μαστού στις ΗΠΑ, μειώθηκαν για τις λευκές γυναίκες σε 38 πολιτείες, ενώ για τις μαύρες αυξήθηκαν στις περισσότερες πολιτείες.
Επιδημιολογικά συμπεράσματα
Μελετώντας όλα αυτά τα στοιχεία και προσπαθώντας να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα από τις στατιστικές και τους αριθμούς, βλέπουμε ότι σε γενικές γραμμές τα ψηλά ποσοστά του καρκίνου του μαστού στις ανεπτυγμένες χώρες οφείλονται στη συχνότερη εμφάνιση των γνωστών παραγόντων κινδύνου της νόσου: πρώιμη εμμηναρχή, ατοκία, πρώτη τελειόμηνη κύηση σε ηλικία άνω των 35, καθυστερημένη εμμηνόπαυση, μετεμμηνοπαυσιακή παχυσαρκία και ορμονική θεραπεία υποκατάστασης. Αντίθετα στις αναπτυσσόμενες χώρες με την ελάχιστη επίπτωση του καρκίνου του μαστού, υπάρχει μεγάλη τεκνοποιία και μικρή ηλικία της πρώτης κύησης. Επίσης ο μακροχρόνιος θηλασμός, που θεωρείται ότι δρα προστατευτικά, συμβαίνει συχνά σε αυτές τις χώρες.
Η συσχέτιση της κοινωνικό-οικονομικής κατάστασης των γυναικών με τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού είναι πλέον αποδεδειγμένη. Οι γυναίκες υψηλού κοινωνικο-οικονομικού status έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν τη νόσο. Η δυνατότητα τους όμως, για έγκυρη επιστημονική ενημέρωση, για έγκαιρη μαστογραφία και πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, κάνει την διάγνωση σε πρώϊμα στάδια συχνότερη η οποία σε συνδυασμό με σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση έχουν μικρότερη θνητότητα. Αυτό τεκμηριώνεται χαρακτηριστικά στις ΗΠΑ από τις διαφορές ανάμεσα στις λευκές και τις μαύρες Αμερικάνες.
Άλλοι παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του μαστού όπως η λήψη ορμονών, ως αντισυλληπτικά ή ως θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, η αύξηση του σωματικού βάρους μετά την εμμηνόπαυση και η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ φαίνεται ότι αυξάνουν την επίπτωση με διαφορετική βέβαια βαρύτητα ο καθένας.
Το screening του γυναικείου πληθυσμού με μαστογραφία στις ηλικίες 50-69, έχει ελαττώσει αποτελεσματικά, στις χώρες όπου εφαρμόστηκε, την θνητότητα από την νόσο. Με την μαστογραφία αυξήθηκε η διάγνωση in situ καρκινωμάτων και μειώθηκε η διάγνωση προχωρημένου σταδίου περιπτώσεων. Η πρώϊμη διάγνωση σε συνδιασμό με την σύγχρονη και σωστή θεραπεία που εφαρμόζεται σε αυτές τις χώρες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ελάττωση της θνητότητας.
Τα συμπεράσματα των επιδημιολογικών μελετών, έχουν νόημα όταν μας βοηθούν να ελαττώσουμε την εμφάνιση του καρκίνου και να μειώσουμε τους θανάτους που προκαλεί. Στην περίπτωση του καρκίνου του μαστου δεν είναι τόσο εύκολο να μειώσουμε την επίπτωση, λόγω της φύσεως των παραγόντων κινδύνου. Αυτό όμως που έχει νόημα είναι η ελάττωση των θανάτων που επιφέρει. Εφαρμογή εκτεταμένων προληπτικών ελέγχων με εξέταση και μαστογραφία, βελτίωση των θεραπειών και γονιδιακός έλεγχος είναι μέτρα που σίγουρα μπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση και μείωση της θνητότητας του καρκίνου του μαστού. Οπωσδήποτε όμως όλα αυτά τα μέτρα θα δράσουν αποτελεσματικά με την βοήθεια του Εθνικού αρχείου νεοπλασιών που περιμένουμε να μας δώσει σύντομα αποτελεσματικά στατιστικά στοιχεία για αυτή την θανατηφόρα νόσο.